Sevgili okurlarım; bu yazımda daha önce Alaplı Tarihi ( Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivleri Belgelerine Göre) isimli kitabımda ele aldığım ancak Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nde yapmış olduğum yeni çalışmalarda elde ettiğim yeni belgeler doğrultusunda yeni bilgilere ulaşmış bulunmaktayım. Bu sebeple yeni bilgi ve belgelerin ışığında Büyük Alaplı yangınını yeniden ele almak zarureti ortaya çıkmış bulunmaktadır. 
Her zaman olduğu gibi bu araştırmamda da maddi ve manevi en büyük destekçim Alaplı’da kültür ve sanatın her daim destekçisi, Alaplı’nın Kurucu ve Efsanevi Belediye Başkanı Eyüp Yaman’ın kızı, Yaman Madencilik ve Metal Sanayi Dış Ticaret Yönetim Kurulu Başkanı çok kıymetli Gülay Yaman Hanımefendi olmuştur. Bu vesile ile kendisine Alaplı tarihinin tüm yönleriyle araştırılması ve ortaya koyulması adına vermiş olduğu destekleri için kendisine şükranlarımı bir kez daha sunmak isterim.

Sevgili okurlarım daha önce Alaplı Tarihi (Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivleri Belgelerine Göre) isimli kitabımda 1892 ve 1899 tarihli Kastamonu Vilayet Salnameleri’ne dayanarak Alaplı’nın özellikle çarşı merkezinin 1882 yılında daha önce yaşamadığı büyüklükte bir yangına sahne olduğunu ortaya koymuştum. Bu yangın binaların ahşap olması nedeniyle hızla tüm çarşıyı etkisi altına almış ve nihayetinde de pek çok bina, mesken, dükkan, camii vb. alevlere teslim olmuştur. II. Abdülhamid’in payitahtı dönemine denk gelen bu yangından İstanbul’un haberdar olması sonrasında ise yine Sultan II. Abdülhamid’in emri ile bir plan hazırlanmak suretiyle Alaplı yangınının yaraları sarılmaya ya da kelimenin tam anlamıyla yeniden bir Alaplı çarşısı inşa edilmeye başlanmıştır. Ancak bu kez Alaplı’nın yeniden inşasında kâgir binalar tercih edilmiştir. II. Abdülhamid’in Alaplı için hazırlattığı plana göre Alaplı’ya kâgir tarzda (taş ve tuğladan) 55 dükkân, 2 adet han, 5 adet fırın, 1 Camii, 1 adet Rüştiye tarzında mektep inşa olunmuştur. Bu bahsettiğim veriler yangın sonrasında yayımlanmış pek çok Kastamonu Vilayet Salnamesinde benzer ifadelerle yer almıştır.
Ancak bu açıklamalarda ne yangının nasıl ve nerede başladığı ne de kim tarafından çıkarıldığı bilgileri yer almamaktadır. Bu konu şahsımca da merak konusu olagelmiştir. Kısa süre önce Başbakanlı Osmanlı Arşivi’nde yürüttüğüm çalışma ve araştırmalar sırasında bu sorulara cevap olabilecek iki adet belgeye ulaştım. Belgeler Alaplı çarşı merkezini küle çeviren böylesine büyük bir yangının çıkış sebebinin Osmanlı Devleti tarafından da soruşturulduğunu ve soruşturmanın neticesinin de Kastamonu Vilayet Celilesi tarafından İstanbul’a bildirildiği ortaya koymaktadır. Soruşturma raporuna göre yangın gece vakti demirci dükkanından, söndürülmeyen ocaktan kazaen çıkmış, binaların ahşap olması ve rüzgarın da etkisiyle tüm çarşıyı kaplamıştır. 

Ereğli Kaymakamlığı’nın Bolu Mutasarrıflığı’na çektiği bir diğer telgrafname suretine göre de yangın demirci dükkânından kazaen çıkarak eski hükümet dairesi, cami, mektep ve birkaç dükkân dışında çarşı merkezinin tamamını küle çevirmiştir.
Şimdi bu iki belgenin ve Kastamonu Vilayet Salnameleri’nin bize sunduğu verileri toparlayacak olursak Büyük Alaplı Yangını:

1-Gece vakti demirci dükkânından gayriihtiyari ve kazaen başlamıştır.
2-Yangında hasar görmeyen ya da az hasar gören yapıların eski hükümet dairesi ile cami ve mektep olduğu anlaşıldığına göre yangın günümüzdeki Demirciler Sokak civarından başlayıp Merkez Cami’yi ve yakın çevresini de içine alan dar bölgede etkili olmuştur.
3- Alaplı’nın yangın sonrasında yeniden inşa süreci hemen başlamamış, inşaat planın hazırlanması ve soruşturmanın bitmesi sonrasında 1899-1900 yıllarını bulmuştur.
4-Yangının yaklaşık 200*200 metre yani 4000 metrekare gibi dar bir alanda etkili olduğu ve Alaplı’nın 1896 yılı merkez ve köyler dahil 44 yerleşim yerinin toplam nüfusunun 6.124 kişi olduğu düşünüldüğünde yangın sonrasında II. Abdülhamid tarafından Alaplı’ya yapılan 55 dükkan, 2 han, 5 fırın, 1 Cami ve 1 Rüşdiye’nin yangından etkilenen binalardan fazla olduğu düşünülmelidir. 
Muhtemelen yangın vesilesi ile 1896 yılı verilerine göre 44 adet yerleşim yerinin merkezi konumundaki Alaplı payitaht tarafından daha modern bir şekilde inşa edilmek istenmiştir. Kaldı ki yangından etkilenmeyen ya da az hasar alan cami ve mektebin de yeniden inşa edildiği görülmektedir.
Belgelerde yangına sebebiyet veren demirci dükkânının adı yer almasa da Alaplı’yı bir demirci yakmıştır.