Kıymetli Dostlarım

Hep merak etmişimdir dinî anlayışımıza yön veren Numân b. Sâbit’i yani Ebû Hanîfe’yi ne kadar tanıdığımızı... Büyük saygımdan dolayı, bugüne kadar zihnimde yer eden Ebû Hanîfe’yi kısaca sizinle bir kaç yazımda paylaşmak istiyorum.

O, ilim dünyasında ün salmış, duruşuyla, takvasıyla ve ibâdete düşkünlüğüyle yaşadığı dönemin efendisi olmuştur. Ancak bir takım insanlar; gerek akıllarının noksanlığından, gerek zayıf zihinleri ve anlayışlarının kıtlığından, gerekse de dinî anlayışlarındaki taassublarından dolayı, ona karşı her türlü kötülüğü yapmışlardır.

Bir takım kimseler ise; hased, kin ve düşmanlıklarından dolayı onun ilmini, irfânını ve faziletlerini görmezden gelerek gizleme yoluna başvurmuşlardır.

Öncelikle belirtmek isterim ki; Türklerin ve özellikle mevâlinin İslâm’ı din olarak benimseyip seçmesinde, Ebû Hanîfe’nin dinî anlayış ve görüşlerinin büyük katsısı olmuştur.

Ona duyulan saygı ve muhabbet; ‘‘o bizden biri’’ denerek benimsenmesini ve değişik millet ve bölgelere nispet edilmesini beraberinde getirmiştir. Bazı araştırmacılar; Ebû Hanîfe’nin dedelerinin ana yurdunda yaşayan  Müslümanlar arasında Türklerin de olmasından yola çıkılarak, onun Türk olabileceği varsayımında bulunmuşlardır.

Bazı rivayetlerde ise; onun Arap olduğu söylenmiştir. Ebû Hanîfe’nin iki torunundan biri olan Ömer, dedesinin Teym oğullarına köle olarak verildiğini, sonra azad olduğunu söylese de, Ebû Hanîfe’nin diğer torunu İsmâîl, dedesinin nesebi ile ilgili bu tartışmalara; atalarının Merzban (Serhat muhafızı) soyundan geldiğini, asla kölelik yapmayan Farslı hür bir aileden olduklarını söyleyerek açıklık getirmiştir.  

Kaldı ki; Ebû Hanîfe soylu şerefini nesebden veya maldan değil, bilakis şahsiyetiyle bütünleşen güzel ahlâkı, izzet-i nefsi, aklı ve takvâsından almıştır.

Ulemânın ekserîsi, Ebû Hanîfe’nin acem olduğunu, Kûfe’de doğup büyüdüğünü zikretmiştir. Onun en az ‘‘Ebû Hanîfe’’ künyesi kadar meşhur ünvânı, ‘‘İmam-ı A‘zam’’dır. Muhtemelen, İslâm düşünce tarihinde açtığı çığır ve diğer imamlar arasında edindiği seçkin konumundan dolayı kendisine bu ünvân verilmiş olmalıdır.

Onun eşi hakkında kaynaklarda herhangi bir kayıt yoktur. Ayrıca hocasının adını verdiği oğlu Hammâd’dan başka ve Hammâd’dan olan iki torunu Ömer ve İsmâîl’den başka ailesiyle ilgili bilgi de bulunmamaktadır.

Bazı menâkıblarda; Peygamber (s.a.v.) tarafından geleceğinin müjdelendiğine, onun bid’ati yok edip sünneti ihyâ edeceğine ve kıyâmet gününde ümmetin kandili olacağına vb. faziletlerine dair rivayetler bulunmaktadır.

Ebû Hanîfe, baba mesleği olan ticaretle meşgul olurken, Şa‘bî (104/723)’nin teşvikiyle ilme yönelmiş, Kelâm başta olmak üzere, bütün ilimlerden nasibini almış ve fıkhı önemseyerek Kûfe mescidinde Hammâd b. Süleymân (120/738)’ın derslerine katılmıştır.

Hocası Hammâd’ın derslerine başladığında 22 yaşında olan Ebû Hanîfe, 18 sene boyunca onun derslerine devam etmiş, hocasının vefat etmesi üzerine 40 yaşındayken ders halkasının başına geçmiştir.

Onun Hammâd’dan başka; Atâ b. Ebî Rebâh (114/732), Zeyd b. Ali (122/740), Muhammed el-Bâkır (114/733), Cafer es-Sâdık (148/765) ve Abdullah b. Hasan (145/762)’dan da ders aldığından bahsedilmiştir.

Birkaç farklı rivayet dışında; 80/699 yılında Kûfe’de dünyaya geldiği bilinen Ebû Hanîfe, 150/767 yılında Bağdat’ta vefat etmiştir.

Onun doğum tarihi dikkate alındığında, bizzat gördüm dediği Enes b. Mâlik (93/712) başta olmak üzere, sahâbîlerden en az dördünü gördüğü anlaşılmaktadır. Bazı kaynaklarda ise onun gördüğü sahâbî sayısı sekize kadar çıkmaktadır. Bu rivayetlere göre Ebû Hanîfe’nin tâbiînden olduğu kesindir. (Devam edecek...)

                                                                                                               Dr. Metin AVCI